18 nov.- Met een pittige boekenbon op zak, toog ik richting Larense Boekhandel. Mijn vrouw Annemarie is een forse lezer dus kocht ik voor haar een mooie roman. Voor mijzelf had ik twee boeken op mijn verlanglijstje. Jaap Versteegh’s ‘Fatale kunst, Leven en werk van Sara de Swart’ uit 2016 ( het was uitverkocht, maar kon het later tweede hands aanschaffen) en Brigitte de Swart’s ‘Omdat de muze’, verschenen in juli 2021.
Een biografie en een roman over het tragische leven van Sara de Swart (1861-1951), enig kind van welgestelde ouders dat slachtoffer werd van haar liefde voor de kunst. Sara die openlijk voor haar homoseksualiteit uitkwam, woonde van 1898 tot 1914 samen met haar lesbische vriendin Emilie van Kerckhoff (1867-1960) in villa ‘De Hoeve’, inmiddels gesloopt en verworden tot parkeerterrein van Singer Laren.
De gefortuneerde beeldhouwster raakte eind negentiende eeuw als een van de weinige vrouwen bevriend met ‘de beweging van Tachtig’: jonge schrijvers die zich in een nieuw soort taalgebruik afzetten tegen de moralistische literatuuropvattingen van hun voorgangers en schilders die zich’ impressionistisch’ en ‘naturalistisch’ afkeerden van het realisme uit de 17e eeuw. ‘Kunst om de kunst’ (L’Art pour l’Art ), het scheppen van schoonheid ter wille van de kunst zelf.
Sara kocht veel kunst en tijdschriften van haar vrienden, gaf ze opdrachten en ondersteunde hen financieel. Ze omringde zich met kunstenaars als George Breitner, Isaac Israëls, Jan Toorop , Antoon DerkInderen en vele anderen. Haar belangstelling ging uit naar alle mogelijke kunstdisciplines. Het leverde haar de bijnaam ‘muze der Tachtigers’ op.
In Parijs verkeerde ze met bevriende kunstenaars als Vincent van Gogh, Émile Bernard en Odillon Redon en ontmoette ze beeldhouwer Auguste Rodin die enige keren haar werk bekeek. Ze bouwde een enorme kunstverzameling op. Het stond allemaal van 1898-1914 ‘te kijk’ in Laren.
De beide boeken geven een geweldig tijdsbeeld van het kunstenaarsleven tijdens het fin-de -siècle. Hoe bijvoorbeeld schilder Eduard Kars smoorverliefd werd op Sara, maar geen schijn van kans had omdat ze lesbisch was. Kars ‘stalkt’ haar en begint uit wraak een lastercampagne. In het Amsterdamse café Suisse vindt een scheidsgerecht onder ‘de Tachtigers’ plaats. Kars druipt af en verlaat mokkend de beweging.
Sara leidde in haar Larense tijd met haar geliefde Emilie een rijk en kunstzinnig leven. Emilie was aquarellist en naaldkunstenaar. Vele beroemdheden kwamen over de vloer. Emile Bernard, Gustav Mahler, Alphons Diepenbrock en Lodewijk van Deyssel.
Met Emilie reisde ze naar Indonesië, Japan, India en Egypte.
Halverwege haar leven dwongen geldproblemen een groot deel van haar verzameling te verkopen en te ‘vluchten’ naar Italie. Haar verdriet kon ze niet uiten, zelfs niet tegen Emilie. Samen met haar vestigt ze zich in Italië, eerst in Rome, waar Sara en Emilie uit elkaar groeien, Op Capri wonen ze daarna apart in het dorpje Anacapri.
In 1927 in een klein atelierhuis nabij Casa Surya, gefinancierd door dichteres Henriette Roland Holst. Op 12 augustus 1951 sterft ze 90 jaar oud.
Er is niet zo veel beeldhouwwerk van Sara bewaard gebleven (Singer Laren en Kröller Müller)
Wat een mooie, meeslepende boeken! Wonderbaarlijk. Duik erin en stelt u zich de vraag: Was Sara de Swart’s mecenaat echt een inspiratiebron voor kunstenaars of restte haar slechts stank voor dank.
Leo Janssen
