30 juli.- Bij de ‘Larensche kunsthandel’ kwam een lieflijk kunstwerkje tevoorschijn waarop – omringd door korenakkers, boekweit, en heidegronden – ons toentertijd dunbevolkte boerendorpje Laren met als ziel de over anderhalve maand 500 jaar bestaande Johanneskerk.
Gebouwd door meester Lubbertus als bakstenen kerk – op het Sint Janskerkhof stond een houten kapel gewijd aan Johannes de Doper- voor misschien nog geen tachtig rooms katholieken en ingezegend op de naamdag (17 september) van de H. Lambertus van Maastricht.
Zestig jaar later wordt deze Lambertus- St.Vitus- Johanneskerk (?) tijdens de reformatie door de Baljuw van Gooiland, ‘beeldenstormer’ jhr. Willem van Zuylen van Nijeveld geconfisqueerd en toegewezen aan de protestanten. De absis, de veelhoekige uitbouw destijds tegen de huidige blinde muur aan de Naarderstraat, wordt later schandalig gesloopt. De aquarel is gedateerd tweede helft negentiende eeuw, omdat ons oudste rijksmonument in 1844 door de muren wit te bepleisteren ingrijpend werd gerestaureerd in neoclassicistische stijl. De lijst rond het dak duidt erop.
Bijzonder aan onze Johanneskerk is dat het twee eigenaren kent. Het schip is eigendom van de protestantse gemeenschap, de kerktoren van de gemeente Laren. Dat is het gevolg van een bepaling ten tijde van de Bataafse republiek.( 1795-1806) (Aan het eind van de achttiende eeuw is het onrustig in Europa. In Frankrijk is in 1789 een revolutie uitgebroken. In de Nederlanden kent de Franse revolutie voor- en tegenstanders: in patriotten en oranjegezinden. Met hulp van Nederlandse patriotten wordt ons land door Franse troepen veroverd en ontstaat de Bataafse Republiek. Al is ons land nog onafhankelijk van Frankrijk, het wordt een roerige periode met een grote Franse invloed.)
Belangrijk is dat er een scheiding van kerk en staat in 1798 wordt doorgevoerd. De 1600 kerktorens in Nederland werden daarbij eigendom van de overheid (artikel 6 van de ‘Additioneele artikelen tot de Staatsregeling voor het Bataafsche Volk’ waarin de ‘torens, aan de kerkgebouwen gehegt, benevens de Klokken, met derzelver huisingen, worden verklaard, eigendommen te zijn en te blijven der Burgerlijke Gemeenten’.) Kerktorens hadden namelijk niet alleen een kerkelijke functie, maar vooral ook een maatschappelijke: je kon zien en horen hoe laat het was , bij brand kon de bevolking worden gewaarschuwd door de (nood) klok te luiden. Ook was het een prima drooghek voor de geweven brandweerslangen. En vooral waren ze een belangrijke uitkijkpost.
Dat was uitermate slim van de in ons land gelegerde Fransen want later – Napoleon zat in 1798 weliswaar nog als Frans legeraanvoerder in Egypte, maar greep een jaar later de macht in Frankrijk- kon ‘de kleine grote krijgsheer’ met alle kerktorens zijn eigen militaire uitkijkposten creëren via een uiterst geheimzinnig communicatiesysteem ‘De Chappe’(grote houten seinen die met een verrekijker vanuit de torens werden bekeken) binnen een dag gecodeerde berichten heen en weer sturen van Parijs naar Amsterdam. Per paard kostte dat al gauw meerdere dagen. In Laren zal het gebruik van deze ‘Chappe’ niet het geval zijn geweest.
Sommigen in Laren, de echte chauvinisten zal ik maar zeggen, beweren dat Napoleon (1769-1821)ook ons dorp heeft bezocht. Frits Booy van de Historische Kring ‘Baerne’ publiceerde over deze mythevorming een kleine tiental jaar geleden in het historisch tijdschrift ‘Tussen Vecht en Eem’.
Napoleon’s bezoek aan Naarden (21 oktober 1811) vanuit Utrecht via Lage Vuursche, Baarn en Eemnes, verwijst hij naar het rijk der fabelen. Ook voor wat betreft Laren weerspreekt hij het gerucht dat de keizer op dezelfde dag over de Laarderweg reisde. Napoleon logeerde echter 20 en 21 oktober in Amsterdam. ‘Het is altijd goed dat verbeterde inzichten boven komen en dat fouten gecorrigeerd worden’, concludeert Jaap Groeneveld van de Historische Kring Eemnes in een beschouwend artikel. ‘Geschiedschrijving blijft mensenwerk en men vertrouwt vaak op wat anderen al hebben geschreven.’
Als u de kans krijgt, bezoek de Johanneskerk.
De restauratie is prachtig. Of ga naar een van de zomerconcerten. Rien Donkersloot bespeelt dinsdag 3 augustus om 20.00 uur het carillon én het schitterende 18e eeuwse Titz-orgel dat voor 1 euro werd geschonken door de Lutherse gemeente in Hilversum. De toegang is-met een glas na en collecte aan de uitgang- gratis.
Leo Janssen
www.bol-an.nl
