21 febr.-
De afgelopen twee weken heb ik de meer dan bijzondere dubbeltentoonstelling, de grootste ooit, bezocht van Jan Mankes (1889 – 1920), de ‘verstilde’ fijnschilder, die ‘mooie dingen in alle eenvoud probeerde mooier te maken’. ‘De man met intense aandacht voor de verpuurde schoonheid van het kleine leven’
Zijn meer dan bezielde oeuvre van dieren, stillevens, landschappen en portretten, in een haast ‘geëmailleerde’ stijl geschilderd – er is geen penseelstreek te zien- , roept een tijdloze en mystieke sfeer op. De beide exposities in het Museum Arnhem en de Belvédère in Oranjewoud, genieten de eerste weken al een een enorme belangstelling. De openingstijden in Arnhem zijn inmiddels verruimd.
In de korte tijd dat hij leefde, Mankes overleed op 30-jarige leeftijd aan een combinatie van tuberculose en Spaanse Griep, maakte hij iets meer dan 180 schilderijen, 200 tekeningen, en bijna 30 houtdrukken en etsen.
Normaliter zou ik in deze column er nooit aandacht aan hebben besteed ware het niet dat ik op beide tentoonstellingen heel verrassend bemerkte dat er een link is met ons dorp. Zo zag ik in de time line op een van de muren in Arnhem dat Mankes’ eerste tentoonstelling in 1911 gehouden werd in de Larensche Kunsthandel in Amsterdam, een dependance van de succesvolle ‘Villa Mauve’ aan de Neuhuysweg in Laren die werd gerund door de kunsthandelaar en oud-journalist (Amsterdamsche Courant) Nico van Harpen. De verkooptentoonstelling georganiseerd door J.C.Schüller werd een groot succes.
Na het overlijden van deze Haagse kunsthandelaar in 1915 overwoog Van Harpen diens kunsthandel over te nemen, maar Mankes sloot slechts een overeenkomst voor een jaar, die uiteindelijk werd verlengd tot december 1916. Aanvankelijk stond Mankes welwillend tegenover de prijs die de Larense kunsthandelaar voor zijn doeken bood, maar al spoedig reageerde Mankes zakelijk en getergd, omdat Van Harpen alsmaar probeerde af te dingen, terwijl hij voor zichzelf forse winstpercentages bedong.
Die informatie haalde ik uit het niet meer verkrijgbare boek ‘Jan Mankes, een kunstenaarsleven in brieven’ van kunsthistoricus/onderzoeker Jan de Lange dat ik mocht lenen van Anne van Lienden, conservator in Singer Laren. Een fascinerende pil van bijna 800 bladzijden.
In Oranjewoud zag ik onverwacht dat een van de tentoongestelde werkjes uitgeleend was door Singer Laren. Bij navraag kwam het in hun bezit door Mankes’vrouw dr. Anne Mankes-Zernike, de eerste vrouwelijke dominee van ons land.
Zij was het, die het tableau (32,5 cmx 35 cm) schonk na afloop van de succesvolle – met enige weken verlengde- Mankes-tentoonstelling in 1957 in Singer. De expositie trok ruim 5000 bezoekers. De Laarder Courant de Bel berichtte: ‘Uit dankbaarheid voor de ter zijner gedachtenis gehouden tentoonstelling schonk mevr. A.Mankes-Zernike in1958 het museum een ongesigneerde potloodtekening ‘Naakt’ en een olieverfstudie ‘Landschap bij Knijpe’.
De tentoonstelling werd overigens ingeleid door zoon Beint Mankes, reklametekenaar en o.a. leraar aan de Gooise Academie, die net in Laren was komen wonen op de Engweg-hoek Sint Janstraat. Bijzonder is dat zijn moeder diezelfde tijd ook preekte in de NPB kerk van de Nederlandse Protestanten Bond aan de Velthuysenlaan.
Opvallend is dat het schilderijtje ‘Landschap bij Knijpe’ op de tentoonstelling een andere titel heeft ‘Herfstmorgen’. De oevrecatalogus voegt er nog andere benamingen aan toe: Septembermorgen, Nevellandschap en ‘Herfst’. De laatste titel omdat de Arnhemse Courant het werkje in oktober 1913 onder deze naam recenseerde. ‘Herfst’ kan ons minder voldoen(…) voor de weergave van een landschap is (deze techniek) te veel gepoetst en geschaafd, te glas- of email-achtig.
Ben het er niet mee eens. Het is prachtig verstild en dromerig.
Bol an mensen, geniet van deze grootse Mankes tentoonstelling over twee musea verspreid.
Leo Janssen
